در این زمینه دو بحث مطرح است: نخست درون دینی و دیگری برون دینی. اما درون دینی مخصوص به افرادی است که به خدا و قرآن و روایات اعتقاد دارند و برون دینی کشف فرآیندی است که به نوعی گناه کردن بر تعقل اثر می گذارد.
اما در موضع درون دینی باید گفت انسانی که گناه می کند اصلا عقل ندارد و شاهد این ادعا آیه 100 سوره مبارکه یونس است:" وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَیَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ؛ و هیچ کس را نرسد که جز به اذن خدا ایمان بیاورد و [خدا] بر کسانى که نمى اندیشند پلیدى را قرار مى‏دهد"
بنابراین اگر فردی معتقد باشد، در مواجهه با گناه عقل به او می گوید اگر این کار را انجام دهی چه چیزی به دست می آوری یا از دست می دهی یا اگر از آن صرفه نظر کنی چه اتفاقی می افتد؛ در واقع فرد در این موقعیت دودوتا چهارتا می کند و حتی احتمال وجود آخرت، موجب می شود از انجام گناه پرهیز کند و این محصول تعقل و تفکر اوست.
ضمن آن که از پیامبر (ص) در کتاب المحجة البیضاء اثر فیض کاشانی نقل شده است: آن که مرتکب گناه شود، عقل از او دوری گزیند و هرگز به سویش باز نگردد.
یعنی اینکه وقتی انسانی گناه می کند سیاهی گناه موجب از کار افتادگی عقل او می شود. اما این که چرا این اتفاق می افتد باید دانست اولا آفریننده انسان خدا است و عقل را سالم تحویل او داده است. دوم آن که سازنده هر موجود و شی ای می داند که چه آسیب هایی آن را به خطر می اندازد. مثلا سازنده موبایل، رساندن آب را به آن موجب کاستن از عمر این وسیله می داند و این را خطری برای تلفن همراه قلمداد می کند. خدا نیز سازنده انسان و عقل اوست و گناه را آسیب جدی برای عقل می شمارد و اینجا دیگر چون و چرایی در کار نیست. لذا از نگاه درون دینی این مساله مشکلی ندارد چرا که آفریینده بیان کرده یکی از مخاطرات عقل گناه است.

از نگاه برون دینی چطور؟
اما در این جایگاه فرآیند اثر گذاری گناه بر عقل را باید تبیین کرده و تک تک گناهان را بررسی کنیم و ببینیم آیا واقعا گناه بر عقل تاثیر می گذارد یا خیر. در این موضع نمی توان گفت چون خدا گفته است گناه عقل را کم می کند پس قبول می کنیم، بلکه باید این فرضیه را به آزمایشگاه برده و به گونه ای در مسائل روان شناختی و جامعه شناختی مطرح کرد و با تجربه به آن رسید.
در اینجا باید تصریح کرد با انجام آزمایشات و تجربیات حداقل چند نمونه گناه مشاهده شده که عقل را زائل می کند که مصرف مشروبات الکلی از آن جمله است. در بسیاری از جوامع حتی غیرمسلمان، مصرف این ماده به دلیل کم شدن عقل برای اقشار مختلف از جمله دانشمندان، پلیس یا افرادی که در حال رانندگی هستند، ممنوع اعلام شده و در این میان تفاوتی میان مسلمان و مسیحی و بودایی و کافر نیست.
اما برخی از گناهان مانند نگاه کردن به نامحرم با قصد شهوت نیز عقل را کم می کند چرا که باید دید چه فرآیندی در این نگاه نهفته است. ببینید وقتی کسی به نامحرم با قصد یاد شده نگاه می کند، عقل این نگاه خود به خود تصویری از فرد دیده شده در ذهن می سازد و عقل درگیر او شده شروع به تخیل و وهم سازی می کند و این پروسه آشفتگی ذهنی به وجود می آورد که ممکن است حتی منجر به آزار و اذیت طرف مقابل یا خانواده او شود. این مساله در جوامع غربی نیز دیده می شود و ممکن ست به جنایت منتهی شده یا فرد با مراجعه به روان پزشک و انجام درمان، بتواند این مشکل را تعدیل کند. چرا که شهوت و خیال بر عقل او مسلط شده و موجب می شود بسیاری از امور را نادیده بگیرد.
یا مثلا دروغ یکی از چیزهایی است که عقل را کم می کند چرا که برای این کار باید از عقل استفاده کرد و با گفتن یک دروغ، دروغ بعدی به وجود می آید و پس از آن دروغ بعدی و این زنجیره همین طور ادامه خواهد داشت و برای گفتن هر دروغ، انرژی زیادی از فرد گرفته می شود و این موجب کاهش عقل او می شود چرا که دروغ امری غیر واقعی بوده و هر نوبت برای دروغ بعدی باید انرژی بالایی مصرف کرد.

اما در غرب مشاهده می کنیم هر روز جامعه رو به جلو حرکت می کند و با این که گناه میان آنها به وفور دیده می شود، اما این امر موجب تاریکی فکر و اندیشه آنها نشده و چه بسا بر عکس هر روز شاهد ابداعات و اکتشافات بیشتری از آنها هستیم؛ چطور این مطلب در مورد آنها صدق نمی کند؟
اولا این گونه نیست که پیشرفت هایی که می بینیم از افراد گناه کار باشد. در نگاه دینی آنها گناه یعنی نافرمانی خدا و غربی ها خیلی امور را نافرمانی خدا نمی بینند و قصد آن را ندارند از طرف دیگر برخی از گناهان را معمولا آنها انجام نمی دهند مثل دروغ گفتن.
ببینید در روایات ما وارد شده که دروغ روزی را کم می کند. اما متاسفانه ما به این مساله اعتقاد نداریم و دروغ پشت دروغ می گوییم. به طور مثال اگر شما آبمیوه ای خریدای کنید، روی آن نوشته شده مثلا 70 درصد آب میوه طبیعی و 30 درصد مواد افزودنی! همه ما در مواجهه با این مطلب اذعان می کنیم که دروغ است. همین وضعیت در بسیاری از کالاهای ما موجود است در صورتی که در غرب اینطور نیست. یا محصولی را خریداری می کنیم و بعد هنگام بروز مشکل وقتی می خواهیم از گارانتی آن استفاده کنیم، با هزار مشکل و اما و اگر مواجه می شویم و در واقع راه به جایی نمی بریم، در صورتی که در غرب اگر روی محصول نوشته می شود 24 ماه گارانتی، واقعا این 24 ماه گارانتی دارد و این دروغ نیست.لذا همه این ها دروغ هایی است که عقل را زایل و روزی را کم می کند و معمولا غرب این گناهان را کمتر مرتکب می شود و اگر بخواهیم ما پیشرفتی بیشتر از غرب داشته باشیم، قطعا می توانیم چرا که همان عقل و تلاشی که آنها دارند، ما نیز داریم ضمن آن که ما معتقد به کمک و حمایت خدا در مسائل دنیوی نیز هستم و این چیزی است که غرب به آن اعتقادی ندارد.